Het dierenepos Van den Vos Reynaerde, gaat over de strijd van goed tegen kwaad. Hoofdrolspelers zijn dierenfiguren met als belangrijkste de vos die het eigenbelang, de ijdelheid, de hebzucht en de jaloezie van de andere dieren aan de kaak stelt. De vos zelf is de grootste schurk en past de macht van het woord toe. In het eeuwenoude verhaal, geschreven in de 13e eeuw door Willem die Madocke maecte komen namen van dorpen en streken voor uit het land van Hulst en het aangrenzende land van Waas (België).
Foto boven: Dit in 1938 onthulde Reynaertmonument werd gemaakt door Anton Damen. Het stelt "De Hofdag" voor, een scène uit de dierenfabel ‘Van den Vos Reynaerde’, welke werd geschreven in de dertiende eeuw en is nog steeds een inspiratiebron voor taalkundigen, schrijvers en kunstenaars.
Korte inhoud Van den Vos Reynaerde
Koning Nobel houdt hofdag. Alle dieren zijn present, alleen Reynaert de vos ontbreekt. Hij heeft te veel misdaan om zich te durven vertonen. Het regent dan ook felle klachten tegen Reynaert. Zo klaagt Isegrim de wolf over de verkrachting van zijn vrouw. Het hondje Courtois heeft het over een gestolen worst en Pancer de bever heeft maar net kunnen beletten dat Reynaert Cuwaert de haas vermoordde. Grimbeert de das, neef van Reynaert, verdedigt echter zijn oom en weerlegt de beschuldigingen. Maar terwijl de das zo dapper bezig is, komt een lijkstoet aangelopen. Uit het verhaal van de geschokte Cantecleer, de haan, blijkt dat de vos zijn kroost bijna volledig heeft uitgemoord. Coppe de kip was het laatste slachtoffer en wordt nu voor de koning gebracht, als bewijs van Reynaerts misdaden. Besloten wordt om Reynaert voor het hof te dagen. Bruun de beer wordt als eerste op pad gestuurd om Reynaert naar het hof te brengen. Maar hij wordt door Reynaert bedrogen. Een gespleten boom vol vermeende honing wordt zijn pijnbank. Ook Tibeert de kater komt van een kale reis thuis. Reynaert verleidt hem met de muizen die in de schuur van de pastoor zouden zitten. De kater raakt vast in een strop die eigenlijk voor de vos bestemd was. Grimbeert slaagt er tenslotte in de vos mee te krijgen naar het hof. Tijdens de tocht spreekt Reynaert zijn biecht. De biecht heeft echter niets weg van berouw, maar is meer een soort van nagenieten. Aan het hof gekomen wordt de vos door alle dieren fel beschuldigd en vervolgens ter dood veroordeeld. Bruun, Isegrim en Tibeert verdwijnen om de galg in gereedheid te brengen. Van hun afwezigheid maakt Reynaert gebuik om in het openbaar te biechten. In een sublieme rede weet hij het hele relaas van zijn misdadig bestaan om te buigen tot een leugenverhaal over een geweldige schat. Door het verhinderen van een samenzwering tegen koning Nobel, zou deze schat in zijn bezit zijn gekomen. De samenzweerders waren zijn eigen vader, Bruun de beer, Tibeert de kater, Isegrim de wolf en Grimbeert de das. Onder invloed van de hebzuchtige koningin, laat de koning zich zodanig betoveren door de schat dat hij in ruil ervoor Reynaert zijn vrijheid schenkt. De schat zou begraven liggen nabij Kriekeputte en had ooit toebehoord aan koning Ermenrik. Reynaerts vader had hem gevonden. Reynaert weet het zo te klaren dat hij niet als gids op de reis naar Kriekeputte moet fungeren. Hij heeft namelijk beloofd een boetetocht te maken naar Rome en het Heilige Land. De wrede Reynaert laat zich uitrusten met een pelgrimstas gesneden uit het vel van Bruun de beer en laarzen gemaakt van de poten van Isegrim de wolf en zijn vrouw Hersinde. Het hele hof doet Reynaert uitgeleide. Alleen hofkapelaan Belijn de ram en Cuwaert de haas gaan mee tot Malpertuus, Reynaerts burcht. Daar gekomen wordt Cuwaert vermoord en opgepeuzeld. Belijn, die buiten staat te wachten, wordt wijs gemaakt dat hij een brief aan koning Nobel moet overhandigen. De brief wordt in de pelgrimstas gestopt en Belijn haast zich naar het hof. Groot is de consternatie wanneer daar uit de tas het hoofd van de vermoorde Cuwaert te voorschijn komt. De koning weet dat hij bedrogen is. Reynaert is ondertussen met zijn kroost verdwenen naar veiliger oorden.
WEETJES EN VERWIJZINGEN INULST OVER "DEN VOS REYNAERDE"
Verwijzingen uit het verhaal naar het land van Hulst. Sedert 1928 wordt gesproken over de relatie van Hulst met het Reynaertverhaal. Heel wat Reynaertstudies werden in Hulst ondernomen, heel wat academische zittingen vonden plaats en heel wat Reynaertboeken werden er gepresenteerd. Vooral na het speurwerk van Dr. Maurits Gysseling kreeg Hulst een centrale rol in de Reynaertgeografie. Hulst verdient het predikaat "Reynaert" onder andere vanwege de vermelding van Hulsterloo (Nieuw-Namen) en Absdale in het Reynaertverhaal. Een groot aantal wetenschappers meende ook te mogen stellen dat "Willem die Madock makede" een Hulstenaar was. Hij zou alleszins zijn jeugd in Hulst hebben doorgebracht. Dr. Gysseling meent in de Reynaerthandschriften typisch Hulsterse spellingseigenaardigheden te ontdekken. De hachelijke avonturen die Bruun de beer en Tibeert de kater bij de daging van Reynaert beleven, spelen zich in de zienswijze van Dr. Gysseling af in of nabij Hulst.
Absdale wordt in "Van den vos Reynaerde" met naam en toenaam genoemd in de scéne waarin Bruun de beer te grazen wordt genomen door de dorpelingen.
In museum Hulst is vind je de "Reynaertkamer", een animatiefilm die op een leuke manier het Reynaertverhaal laat zien.
Ontmoet onze gids Monique
"Ludolf met de kromme vingren Gaf de leus bij steek en worp : ('t Was de deftigste van 't dorp, Zo er Lamfried niet mocht zijn.) Kromgebeende Hughelijn Was zijn vader, half een Waal, Die geboren was t'Absdaal, En zijn moeder hiet Ogeernen, Fabrikante in houtlanteernen."
Een andere concrete verwijzing uit het Reynaertverhaal naar het land van Hulst is "Hulsterloo", of wel "bos bij Hulst". Deze verwijzing is te vinden in de volgende regels :
"Int oostende van Vlaenderen staet Een bosch ende dat heet Hulsterloo"
Nabij Hulsterloo lag Kriekeputte, de plaats waar Reynaert de schat van koning Ermenrik had verstopt. Naar aanleiding van de Reynaertstudie van Isidoor Teirlinck gaf het gemeentebestuur de kreek gelegen tussen Clinge en Nieuw-Namen, de naam Kriekeputte.
Sint Jansteen wordt door enkele Reynaertonderzoekers beschouwd als een belangrijke plaats in het Reynaertverhaal. Voor Gysseling moeten we hier Reynaerts burcht Malpertuus zoeken. Pastoor De Wilde leest het Reynaertverhaal als een sleutelroman waarin achter elk dierenpersonage een historische figuur schuilgaat. Zo zou Cuwaert de heer van Ingehlosenberghe (Sint Jansteen) zijn en Reynaert de burggraaf van Gent.
Reynaert activiteiten
- In 1937 werd een eerste toneelvoorstelling over het Reynaertverhaal opgevoerd. In de jaren vijftig en zestig trok regelmatig een Reynaert-optocht door de straten van Hulst. In deze optochten werden taferelen uit het Reynaertverhaal uitgebeeld.
- In 1979 werd in Hulst de Reynaertstichting opgericht. Deze stichting stelt zich sedertdien tot doel om de bekendheid van het middeleeuwse dierenverhaal in stand te houden en te bevorderen. Dit zowel op informatief, educatief, illustratief als wetenschappelijk niveau. Het was ook de Reynaertstichting die, na een lange onderbreking, in 1980 en 1984 de Reynaert Ommeganck weer organiseerde. Deze Ommeganck was niet alleen een optocht. Op diverse punten werden scènes uit het Reynaertverhaal gespeeld.
- In 1982 werd het openluchtspel "Van den vos Reynaerde" zesmaal opgevoerd in het bos bij de Paters Maristen te Hulst.
- Sedert 1996 zijn zowel de Zeeuws-Vlaamse als de Oost-Vlaamse Reynaert-gemeenten verenigd in het Intergemeentelijk Project "Het Land van Reynaert". In dit kader wordt gestreefd naar een gezamenlijke promotie van het verhaal en de streek.
- 1999 was een bijzonder Reynaertjaar. In de maand september van dat jaar vond in Hulst Reynaerts Historische Week plaats. Een week waarin de geest van Reynaert de Vos weer helemaal tot leven kwam. Een van de talrijke Reynaertactiviteiten in deze week was de Reynaert-muziektheaterproductie "De Republiek der Negatie" een absoluut hoogtepunt. Deze productie vond plaats in openlucht op de landtong tussen de binnen- en de buitenvest.
- Voor de kinderen is er een Reynaert speurtocht in de Vesting met leuke opdrachten onderweg. Deze route is verkrijgbaar bij het VVV kantoor. Hier kun je ook de antwoorden laten controleren en krijg je na afloop een leuke beloning.
- In de zomer van 2018 gingen zo'n 50.000 fietsers in het Land van Reynaert op Vossen expeditie van dit zeer bijzondere project op poten gezet door de Phoebus Foundation van Katoen Natie Antwerpen. Ook Hulst was onderdeel met het Cachot, gehuisvest in het 's Landshuis.
- De Reynaertroute is geen weg die ooit door Reynaert de Vos is bewandeld. Het is een autoroute van circa 100 km, waarlangs allerlei zaken verwijzen naar het dierenepos. De Reynaertroute leidt de toerist door het Oost-Zeeuws-Vlaamse land en het noorden van het Waasland. De startplaats van deze autoroute is Hulst. Meer informatie over deze route is verkrijgbaar bij het VVV-kantoor te Hulst.
Reynaert kunstwerken
- Wanneer men de meest Vlaamse stad van Nederland binnenrijdt, staat men al snel oog in oog met de beroemdste toerist van weleer. Aan de Gentsepoort staat het Reynaertmonument. Het is een in brons gegoten beeld van Reynaert de vos met een hardstenen achtergrond die het hof van Koning Nobel toont. Het beeld werd gemaakt door de Antwerpse Nederlander Anton Damen en stelt een hofscéne uit het dierenverhaal voor. Reynaert de Vos staat in pelgrimskledij voor het hof van koning Nobel de leeuw. Men herkent tevens Belijn de ram, Cantecleer de haan, Cuwaert de haas, Tibeert de kater, Bruun de beer en Isegrim de wolf. Rechts zit Tiecelijn de raaf op de galg en links op de achtergrond zie je de torens van Hulst. (Duidelijk te zien is hoe de toren van de H. Willibrordus Basiliek er voor de TweeWde Wereldoorlog uitzag.)
- Op de hoek van de Basiliek en de Grote Markt staat het Reynaertbeeld "Als de vos de passie preekt". Dit beeld werd in het kader van de Grensbeeldroute 1999 aangekocht door het gemeentebestuur van Hulst. Het geeft Reynaert weer, tezamen met 6 ganzen. Het beeld is van de hand van de Belgische kunstenaar Chris Ferket.
- In de tuin van de H.Willibrordusbasiliek tref je "Het beduimelde boek" van kunstenaar Luc Ingels met daarin de tekst
Den Coninck Lion gebiedt alle Dieren t' sijnen Hove te komen, alwaer
Reynaert wort van Isegrim eerst beschuldight.
bedietsel Die wel wilt oordelen moet beyde de Partijen hooren,
want dickwyls de een niet min als d'ander schuldigh is
Reynaert in het Museum
De beroemdste inwoner van Hulst mag natuurlijk niet ontbreken in het Hulster museum. Aan Reynaert is op de eerste etage van het museum een speciale kamer gewijd. Hier tref je tastbare herinneringen van activiteiten.
Reynaert Traditie
- De Reynaert-traditie leeft in de gemeente Hulst volop. Vele verenigingen, straten en gebouwen dragen een naam die naar het Reynaert-verhaal verwijst. Zo kennen we Jeugdcircus Reinardi, het Hulster Carnaval de Vossen, kinderboerderij De Cantecleerhoeve, gemeenschapscentrum Malpertuus, basisschool De Nobelhorst, etc. Ook menig horeca-ondernemer heeft zich laten inspireren door het Reynaertverhaal. In het kleine dorp Nieuw Namen zijn nagenoeg alle straten en pleinen ontleend aan het Reynaertverhaal. Zo treft men daar de Cuwaertstraat, de Hermelijnstraat, de Reynaertstraat, de Willemstraat, het Nobelplein en nog vele anderen. Maar ook het dorp Clinge kent bijvoorbeeld een Malpertuuslaan. Het moge duidelijk zijn dat men in de vestingstad Hulst niet, zoals in het dierenepos, zijn schatten verstopt? Nee, er wordt juist mee gepronkt. De Willibrordus Basiliek, het Stadhuis en de vele andere monumentale panden maken van Hulst dan ook één groot openluchtmuseum.
- Reynaertland Hulst bestaat uit een binnenzwembad, een stijlvol buitenzwembad, een ligweide met tal van speelvoorzieningen. Door de groene omgeving en de nostalgische middeleeuwse huisjes ademt het geheel een bijzondere Reynaertsfeer uit.
- De Reynaertbank in Nieuw-Namen staat aan de rand van het dorp. De bank werd geplaatst in 1955 en wel bij gelegenheid van de opening van het eerste Reynaertpad. De tekst op de bank is een citaat uit het verhaal waarin Reynaert spreekt over Hulsterloo. De bank in Absdale werd in april 1999 geplaatst. Daar ook Absdale met name wordt genoemd in het Reynaertverhaal, was het gemeentebestuur van mening dat hier geen verwijzing naar het dierenepos mocht ontbreken. De tekst op de bank handelt over Hughelijn, die in Absdale was geboren.
Bronnen : Topogids streek-GR "Reynaertland" "Het Land van Reynaert" Rik van Daele, Marcel Ryssen, Herman Heyse
Met dank aan Rik van Daele.